Η επίδραση του ψυχοκοινωνικού στρες στο ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου

Άρθρο της Αμαλία Μπάρμπα

 Το στρες κατά γενική ομολογία αποτελεί την κυριότερη απειλή για την ομοιόσταση του οργανισμού, οριζόμενο ως ένα σύνολο συναισθημάτων και μίας εσωτερικής διαδικασίας προετοιμασίας για την αντιμετώπιση ενός ή περισσότερων στρεσογόνων παραγόντων.  Είναι η στιγμή που ενεργοποιείται το σύστημα πάλης ή φυγής(Cannon). Η διαδικασία δηλαδή μέσω της οποίας ο οργανισμός επιλέγει είτε να επενδύσει στις δυνάμεις του και να πολεμήσει είτε να στραφεί σε φυγή.

Η αντίδραση ξεκινά κατά την ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και του ενδοκρινικού συστήματος με θετικές και αρνητικές συνέπειες. Θετικές που εκφράζονται με τη κινητοποίηση του οργανισμού ώστε να αντιμετωπίσει άμεσα τον κίνδυνο και αρνητικές που προκαλούν υπερδιέγερση, η οποία μπορεί να φέρει προβλήματα. Η εν λόγω διαδικασία έχει χρησιμοποιηθεί και από τον Selye ως πρώτο στάδιο αντίδρασης, πριν την εμφάνιση και την ενεργοποίηση του Συνδρόμου Γενικής Προσαρμογής(Σ.Γ.Π). Στο Σ.Γ.Π κατά τον Selye ο οργανισμός λειτουργεί σε τρεις φάσεις-στάδια: α)το στάδιο του συναγερμού, β)το στάδιο της αντίστασης και γ)το στάδιο της εξουθένωσης. Η παραπάνω λειτουργία διαταράσσεται ιδιαίτερα στην περίπτωση του ψυχοκοινωνικού στρες.

 Το ψυχοκοινωνικό στρες μαζί με άλλες διαταραχές σχετίζονται με την ενεργοποίηση του υποθάλαμο-υποφυσιακό-επινεφριδιακού άξονα, την έκκριση προ-φλεγμονωδών κυτοκινών, την αύξηση των αιμοπεταλίων, την αύξηση της χοληστερίνης και την εναπόθεση αθηρωματικής πλάκας στο ενδοθήλιο των αγγείων και την απώλεια του παρασυμπαθητικού καρδιακού ελέγχου καταστάσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις και καρδιακή ανακοπή( Everson-Rose and Lewis, 2005). Συνοψίζοντας τα παραπάνω, διαπιστώνεται ότι το ψυχοκοινωνικό στρες μπορεί να οδηγήσει στην ασθένεια και τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Κάτι που αποδεικνύεται με πολυάριθμες μελέτες δύο από τις οποίες αναφέρονται παρακάτω:

·        1^η μελέτη: Επιβεβαιώθηκε ότι η φλεγμονώδης αντίδραση ‘’τρέφεται’’ από το στρες. Όπως δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Δρ. Σέλντον Κοέν, καθηγητής Ψυχολογίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου για τη Μελέτη του Στρες, της Ανοσίας και της Νόσησης στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon στην Πενσυλβανία, <<η ικανότητα του ανοσοποιητικού να ρυθμίζει τη φλεγμονή ‘’προδικάζει’’ ποιος θα εκδηλώσει κρυολόγημα, αλλά κυρίως ποιος κινδυνεύει να παρουσιάσει νοσήματα που σχετίζονται με αυτή , όπως τα καρδιαγγειακά, το άσθμα και τα αυτοάνοσα. Όταν έχουμε στρες τα κύτταρα του ανοσοποιητικού αδυνατούν να ανταποκριθούν στον ορμονικό έλεγχο και, κατά συνέπεια, παράγουν επίπεδα φλεγμονής που ευνοεί τη νόσηση>>.   

·        2^η μελέτη: Αναλύει τα συμπτώματα του ψυχοκοινωνικού στρες στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού. Συγκεκριμένα, οι Cohen, Tyrell, Smith(1933) χορήγησαν σε εθελοντές ιό κρυολογήματος ή αλατούχο διάλυμα(ομάδα ελέγχου). Σε pretest μετρήσεις αξιολογήθηκε το ψυχοκοινωνικό στρες των δύο ομάδων. Αποδείχθηκε ότι τα άτομα της ομάδας ελέγχου δεν παρουσίασαν καμία λοίμωξη, ενώ στην πειραματική ομάδα βρέθηκε σχέση ανάμεσα στα επίπεδα του στρες και της έκβασης της υγείας τους.

 Αυτό που σταθερά αποδεικνύεται μέσα από έρευνες και θεωρήσεις είναι ότι το ψυχοκοινωνικό στρες, ειδικά στη χρόνια μορφή του, βλάπτει τον οργανισμό καθώς εκκρίνονται μεγάλες ποσότητες κορτιζόλης , η οποία καταστέλλει σταδιακά το ανοσοποιητικό σύστημα. Στην περίπτωση δηλαδή επαφής με κάποιον μικροοργανισμό, η ετοιμότητα εξασθενεί σε σημαντικό βαθμό και ο οργανισμός καθίσταται ανίκανος να τον αντιμετωπίσει.     

 Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει ρόλο ‘’φύλακα’’ του οργανισμού μας.  Όταν το σώμα εκτίθεται σε βλάβη ή απειλή το αποτέλεσμα είναι μία ομάδα φυσιολογικών αλλαγών, οι οποίες είναι γνωστές ως απόκριση στο στρες. Η λειτουργία του ανοσοποιητικού είναι να επαναφέρει τον οργανισμό σε μία κατάσταση ηρεμίας μέσα από την εκτίμηση του εκάστοτε στρεσογόνου παράγοντα( ψυχολογικός και σωματικός). Σε αυτή του την προσπάθεια ενεργοποιεί τα δύο συστήματα που διαθέτει, το εγγενές και το επίκτητο ανοσοποιητικό σύστημα. Τόσο το εγγενές όσο και το επίκτητο παρέχουν στη σωστή λειτουργία τους ανοσία μέσω Τ και Β λεμφοκυττάρων. Τα Τ και Β λεμφοκύτταρα είναι μία ειδική κατηγορία κυττάρων του οργανισμού που μπορούν να διαταραχθούν από το ψυχοκοινωνικό στρες, αλλά που στην άρτια συνεργασία τους αποδεικνύονται ευεργετικά εργαλεία στην καταστολή του στρεσογόνου παράγοντα. Η κυτταρική και χυμική ανοσολογική απόκριση αποτελούν κλειδί στην απελευθέρωση του οργανισμού από το χρόνιο στρες, καθώς και μόνο λίγα λεπτά έκθεσης στο έντονο στρες μπορούν να οδηγήσουν σε απορρύθμιση της ομοιόστασης. Ειδικότερα, στην περίπτωση του ψυχοκοινωνικού στρες που έχει απασχολήσει την κοινή γνώμη τα τελευταία χρόνια σε ανησυχητικό βαθμό εξ αιτίας της συχνότητάς του, τα επεισόδια διαταραχής του ανοσοποιητικού που έχουν σημειωθεί έχουν αυξηθεί στο μέγιστο. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το ψυχοκοινωνικό στρες αναμοχλεύει τόσο ανησυχίες κοινωνικο-οικονομικής φύσεως (SES=κοινωνικο-οικονομικό status) όσο και ανησυχίες που αφορούν τις προσωπικές επιλογές για τον τρόπο ζωής. Έχουν, μάλιστα, γίνει έρευνες που δείχνουν έμπρακτα την αιτιολογική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο SES και στο επίπεδο υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι έντονες εξάρσεις ψυχοκοινωνικού στρες σε ομάδες χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού status σε αντίθεση με αυτές που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας. Ωστόσο, οφείλουμε να τονίσουμε ότι το SES στην παιδική ηλικία είναι αυτό που παράγει μεγαλύτερης έντασης στρες ακόμη κι αν αλλάξει κατά την εφηβική ή πρώιμη ενήλικη ζωή. Όλοι αυτοί οι παράγοντες πρόκλησης ψυχοκοινωνικού στρες, με τους οποίους έρχονται οι άνθρωποι αντιμέτωποι καθημερινά, ξεσπούν στο ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα να το αποδυναμώνουν.

 Μία απαραίτητη διευκρίνιση σχετικά με τη θεώρηση ότι το στρες διαταράσσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού είναι ότι αυτή δεν είναι συμβατή με τις αρχές της θεωρίας της εξέλιξης. Από τη στιγμή δηλαδή που ένας άνθρωπος έρχεται σε επαφή με πολλούς στρεσογόνους παράγοντες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι για το αν μία διαταραχή λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος θα μπορούσε να αναπτυχθεί εξελικτικά. Τελικά, η επίδραση του ψυχοκοινωνικού στρες στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος είναι διττής σημασίας. Από τη μία, σύντομης διάρκειας στρεσογόνοι παράγοντες στην πραγματικότητα βελτιώνουν τη λειτουργία του με την ευόδωση απόκρισης μάχης ή φυγής και την προσαρμογή για την επιβίωση του είδους, ενώ χρόνιοι στρεσογόνοι παράγοντες συνδέονται με μία ποικιλία δυσμενών επιπτώσεων στο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως το ότι το υποκείμενο καθίσταται πιο δεκτικό σε λοίμωξη λόγω καταστολής του ανοσοποιητικού. Μία γνώση που μας έδωσαν οι μετά-αναλύσεις των Segerstrom και Miller. Το εύρημα αυτό μας αποκάλυψε τον διαχωρισμό του ψυχοκοινωνικού στρες σε δύο μορφές, το σύντομο-φυσιολογικό στρες με ευεργετικές δράσεις και το χρόνιο-παθολογικό με δυσμενείς.

 Συγκεκριμένα, οι μηχανισμοί επίδρασης του ψυχοκοινωνικού στρες στο ανοσοποιητικό σύστημα ποικίλλουν και δύσκολα προσδιορίζονται. Συμπεριλαμβάνουν δράσεις επί του συστήματος απόκρισης του στρες(αδενοϋπόφυση-φλοιός επινεφριδίων- Selye) μέχρι και δράσεις μέσω της συμπεριφοράς των ίδιων των υποκειμένων και των επιλογών του τρόπου ζωής τους. Ένας από τους απλούστερους και πιο κοινούς τρόπους που αποδεικνύουν την παραπάνω θεώρηση είναι ότι ο τρόπος ζωής που επιλέγουν οι άνθρωποι, όπως η διατροφή, η ύπαρξη ή μη άσκησης, ύπνου  κλπ επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί το ψυχοκοινωνικό στρες είναι άμεσα συνδεδεμένο με το κοινωνικό status και με αυτό που αποκαλείται κοινωνική αλληλεπίδραση, επομένως είναι αναπόφευκτο να μην γίνει λόγος στην επιρροή του ανοσοποιητικού μας συστήματος και της αντίστασης που προβάλουμε στο στρες από ένα άλλο άτομο που ήδη παρουσιάζει στρεσογόνα επεισόδια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας . (2008) . Εγχειρίδιο Επί Θεμάτων

  Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας Προσωπικού . Αναρτήθηκε από:  http://www.geetha.mil.gr/media/pdf-     arxeia/dyg/enxeiridio.pdf

Γουρουντή, Κ.Κ . (2011) . Διερεύνηση της επίδρασης των ψυχοκοινωνικών

  παραγόντων στο στρες της υπογονιμότητας και στην έκβαση της υποβοηθούμενης   

 αναπαραγωγής, καθώς και της επίδρασης του τρόπου σύλληψης στα επίπεδα στρες στη

 κύηση : προτάσεις υποστηρικτικής φροντίδας . Αναρτήθηκε από: http://pandemos.panteion.gr/index.php?op=record&lang=el&pid=iid:5219

 Καραδήμας, Ε.Χ . (n.d.)  Το Στρες και η Διαχείρισή του . Αναρτήθηκε από:

http://www.connecting4caring.gr/sites/default/files/%CE%A4%CE%BF%20%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B5%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%B7%20%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%AE%20%CF%84%CE%BF%CF%85_long_%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%AF_%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CF%82.pdf .

Pinel, J.P.J.  (2011) .  Βιοψυχολογία . Αθήνα : Εκδόσεις Έλλην.

Hewstone, M.  ,& Stroebe, W. (2007) . Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία . Αθήνα:

  Εκδόσεις Παπαζήση .

Χριστοδούλου, Ε. (n.d.) . Χρόνιο Ψυχοκοινωνικό στρες, ποιότητα ζωής και ασθένεια . Αναρτήθηκε από: http://www.isth.gr/images/uploads/03-2-XRISTODOULOU.pdf .